BỆNH VIỆN BẮC THĂNG LONG

PGS.TS Đồng Văn Hệ, Phó Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, Chủ tịch Hội Phẫu thuật Thần kinh Việt Nam được giới chuyên môn biết đến là một trong những người tiên phong đưa kỹ thuật mổ nội soi thần kinh về Việt Nam. Từ những ngày đầu tự mày mò với thiết bị thô sơ, đến hai lần được mời sang Nga mổ thị phạm quốc tế, hành trình hơn hai thập kỷ của ông là câu chuyện về đam mê, sáng tạo và tinh thần dấn thân không ngừng nghỉ. Hai lần mổ thị phạm tại Nga Ngọc Minh: Thưa Phó Giáo sư, được biết ông vừa có chuyến công tác đặc biệt tại Nga, tham gia một chương trình phẫu thuật và đào tạo quốc tế. Ông có thể chia sẻ thêm về lần công tác này? PGS.TS Đồng Văn Hệ: Đây là khóa đào tạo do hội phẫu thuật thần kinh Tyumen tổ chức, chủ yếu dành cho các bác sĩ trẻ. Trước đó, năm 2023 tôi đã từng sang Nga phẫu thuật một lần và lần này là lần thứ hai được mời tham gia. Thông thường, trong các khóa đào tạo như vậy, họ mời chuyên gia hàng đầu từ nhiều quốc gia đến hướng dẫn và trình diễn kỹ thuật. Đợt này có các giáo sư đến từ Nhật Bản, Ấn Độ, Ý, Brazil và tôi đại diện cho Việt Nam. Mỗi người đảm nhiệm một lĩnh vực chuyên sâu khác nhau: Giáo sư Nhật mạnh về phẫu thuật mạch máu não, chuyên gia Brazil chuyên u nền sọ… Còn tôi phụ trách các ca nội soi điều trị bệnh lý dây V, một trong những kỹ thuật khó nhất hiện nay trong phẫu thuật thần kinh. Ngọc Minh: Làm việc ở một môi trường mới, với ekip hoàn toàn khác, ông có gặp khó khăn gì không? PGS.TS Đồng Văn Hệ: Thật ra, mọi thứ diễn ra rất trơn tru. Dù ekip hỗ trợ là bác sĩ người Nga, nhưng tinh thần hợp tác và sự chuyên nghiệp của họ khiến ca mổ diễn ra suôn sẻ. Lần đầu sang Nga, tôi đi một mình và bác sĩ Nga là người phụ mổ. Sau khi xem tôi mổ thị phạm, một thời gian sau, tôi nhận được tin nhắn từ đồng nghiệp Nga: “Tôi đã làm được hai ca rồi!”. Chỉ sau một buổi trình diễn, họ đã có thể áp dụng thành công. Điều khiến các đồng nghiệp Nga thích thú chính là ưu điểm vượt trội của nội soi so với phương pháp mổ kinh điển. Với vi phẫu truyền thống, ánh sáng chiếu từ kính hiển vi bên ngoài vào vùng mổ giống như soi ánh đèn qua khe cửa vào căn phòng tối. Còn nội soi, chúng tôi đưa nguồn sáng trực tiếp vào trong não như mang ngọn đèn vào giữa căn phòng. Ánh sáng khi ấy rõ, rộng, chiếu sáng mọi ngóc ngách, giúp bác sĩ quan sát được toàn cảnh cấu trúc mạch máu, dây thần kinh. Hình ảnh sắc nét, độ phóng đại lớn, màu sắc trung thực chúng tôi vẫn nói vui là “đi du lịch trong não người”. Mỗi ca mổ, vì thế, vừa là một hành trình khoa học vừa là một tác phẩm nghệ thuật. Bước đi đầu tiên của mổ nội soi thần kinh tại Việt Nam Ngọc Minh: Ông nói rằng đây là phương pháp khó, vậy khi đưa kỹ thuật này về Việt Nam lần đầu tiên, ông có lo ngại gì không? PGS.TS Đồng Văn Hệ: Ở Việt Nam, phẫu thuật nội soi bắt đầu khá sớm, từ những năm 1992–1993 với các ca cắt túi mật hay ruột thừa. Nhưng nội soi trong não thì phải đến năm 2003, chúng tôi mới thực hiện ca đầu tiên tại Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức. Ban đầu đó chỉ là kỹ thuật đơn giản, thường quy. Khoảng năm 2008, khi kinh nghiệm và kỹ năng đã đủ “chín”, chúng tôi bắt đầu thực hiện phẫu thuật u hộp sọ bằng nội soi. Riêng phẫu thuật nội soi dây V, tôi chỉ triển khai trong 5 năm gần đây, từ năm 2020. Trước đó, chúng tôi chủ yếu mổ vi phẫu, có hỗ trợ nội soi, vừa làm vừa quan sát để đảm bảo an toàn tối đa cho người bệnh. Thời gian đầu, điều kiện vô cùng thiếu thốn. Thiết bị gần như không có, chúng tôi phải vay mượn, xin hỗ trợ từ bạn bè quốc tế. Một Giáo sư người Úc từng tặng tôi bộ dụng cụ cơ bản, trong đó có cả màn hình. Từ những trang thiết bị thô sơ ấy, chúng tôi bắt đầu những ca nội soi não thất đầu tiên đơn giản nhất. Sau này, tôi có cơ hội sang Úc và Nhật học kỹ thuật nội soi. Khi trở về, chúng tôi tiếp tục mở rộng sang nhiều lĩnh vực khác: nội soi dây V, dây VII, dây IX–X, điều trị u biểu bì, u màng não, nang nhện… Mỗi năm, chúng tôi lại tiến thêm một bước trên hành trình làm chủ kỹ thuật nội soi thần kinh tại Việt Nam. Ngọc Minh: Nghe ông kể, rõ ràng con đường ấy không hề dễ dàng. Vậy khó khăn lớn nhất thời điểm đó là gì? PGS.TS Đồng Văn Hệ: Khó khăn lớn nhất là thiết bị và kinh phí. Một hệ thống nội soi hoàn chỉnh cho phẫu thuật não có giá hàng trăm nghìn USD. Khi chưa có điều kiện, chúng tôi mượn hoặc được bạn bè quốc tế cho dụng cụ. Suốt cả chục năm, chúng tôi chỉ làm được những ca đơn giản. Sau này, khi được đầu tư thiết bị hiện đại, chúng tôi mới có thể thực hiện nhiều ca phức tạp hơn. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu, chúng tôi phải tự mày mò, thậm chí… tự chế tạo. Chẳng hạn, giá đỡ ống

Sự thành công của ca ghép đồng thời tim – phổi cho bệnh nhân suy đa tạng mở ra một dấu mốc quan trọng, khẳng định bước tiến vượt bậc của BV Hữu nghị Việt Đức trong lĩnh vực ghép đa tạng, đồng thời đặt dấu mốc cho y học Việt Nam trên bản đồ thế giới, mở ra nhiều cơ hội cứu sống người bệnh nguy kịch. TS.BS Dương Đức Hùng – Giám đốc BV Hữu nghị Việt Đức đã xúc động chia sẻ thông tin trên với báo chí… Ca ghép khối tim – phổi đầu tiên kéo dài 7 giờ, hơn 40 chuyên gia tham gia trực tiếp… Cách đây hơn 3 tuần, người bệnh Trần Như Q (38 tuổi) bước vào ca ghép đa tạng đầu tiên trong lịch sử ghép tạng của Việt Nam – ghép khối tim – phổi đồng thời. Trước đó, nữ bệnh nhân có tiền sử: thông liên nhĩ – tăng áp động mạch phổi nặng đã bít dù thông liên nhĩ tại Bệnh viện Tim Hà Nội năm 2011, không theo dõi thường xuyên, mới dùng thuốc được 1 năm trở lại, bệnh nhân không có tiền sử tai biến mạch máu não. PGS. TS Phạm Hữu Lư – Phó Trưởng Khoa Ngoại Tim mạch và Lồng ngực, Trung tâm Tim mạch, BV Hữu nghị Việt Đức cho biết, bệnh nhân vào viện được chẩn đoán: hội chứng eisenmenger – suy thất phải không hồi phục – hở ba lá nặng/ tiền sử bít dù thông liên nhĩ, khả năng tử vong tính theo ngày, có chỉ định ghép cả tim và phổi đồng thời dù không kịp thời gian điều trị suy dinh dưỡng và phổi người hiến có nhiễm khuẩn Acinetor baummani và to hơn lồng ngực người nhận. “Chúng tôi đã hội chẩn liên chuyên khoa, bởi để thực hiện kỹ thuật ghép đồng thời khối tim – phổi cải tiến phải có sự phối hợp liên chuyên khoa: Nội tim mạch lồng ngực, gây mê – hồi sức, ngoại, phục hồi chức năng, dinh dưỡng …”- TS Lư nói. Trong ca phẫu thuật kéo dài 7 tiếng liên tục, các chuyên gia của BV Hữu nghị Việt Đức phải sử dụng hệ thống tuần hoàn ngoài cơ thể thay thế tạm thời tim và phổi trong suốt thời gian đó. Để đảm bảo tim hoạt động tốt nhưng cần tránh truyền nhiều dịch gây phù phổi, dùng ít thuốc mê và đưa vào các phương tiện theo dõi huyết động tiên tiến nhất. Các bác sĩ cũng tiến hành cắt bớt phổi hai bên cho vừa, nối hai phế quản gốc thay vì nối khí quản theo kinh điển để tưới máu miệng nối tốt hơn, soi phế quản ống mềm trong mổ đánh giá 2 miệng nối phế quản gốc. Khối tim – phổi của người hiến được chuẩn bị đưa vào ghép cho bệnh nhân. Theo TS Hùng, đây là ca bệnh đặc biệt hiếm gặp, đòi hỏi sự phối hợp liên chuyên khoa, áp dụng những kỹ thuật phẫu thuật và hồi sức tiên tiến hàng đầu hiện nay. “Ghép khối tim – phổi là một kỹ thuật y học tiên tiến, trong đó cả tim và hai phổi của người bệnh được thay thế đồng thời bằng tim và hai phổi khỏe mạnh từ người hiến tạng phù hợp. Đây là giải pháp điều trị cuối cùng cho các bệnh nhân mắc đồng thời bệnh tim và bệnh phổi giai đoạn cuối, khi tất cả các phương pháp điều trị khác không còn hiệu quả”- TS.BS Dương Đức Hùng nói và cho biết thêm: Ca phẫu thuật này đòi hỏi kỹ thuật cao, phối hợp nhiều chuyên khoa và hệ thống hồi sức, chăm sóc sau mổ đặc biệt. Tiếp tục ‘cắm cờ đỏ sao vàng’ của Việt Nam trên bản đồ ghép đa tạng, đặc biệt là trong ghép đồng thời tim – phổi Ông Hùng cũng thông tin, trên thế giới, ghép khối tim – phổi được thực hiện rất ít do yêu cầu nguồn tạng hiếm, quy trình phẫu thuật phức tạp và nguy cơ biến chứng cao; được chỉ định cho những trường hợp mắc đồng thời bệnh tim và bệnh phổi giai đoạn cuối khi tất cả các phương pháp điều trị khác không còn hiệu quả. Thành công của ca ghép đồng thời tim – phổi không chỉ đánh dấu bước tiến vượt bậc trong năng lực ghép tạng, đặc biệt là ghép đa tạng, mà còn khẳng định trình độ chuyên môn của đội ngũ y tế Việt Nam trong lĩnh vực ngoại khoa. Thành tựu này mở ra cơ hội sống và hướng điều trị mới cho những bệnh nhân mắc bệnh tim – phổi giai đoạn cuối. “Tính từ ngày thực hiện ca ghép, hôm nay tròn 24 ngày. Thời gian qua thực sự là những ngày ‘căng với ekip hồi sức và phẫu thuật viên tham gia thực hiện ca ghép đa tạng này. Đến hôm nay chúng tôi mới cảm giác như nhẹ người hơn Với thành công của ca ghép khối tim – phổi này, chúng tôi đã tiếp tục cắm cờ đỏ sao vàng của Việt Nam trên bản đồ ghép đa tạng, đặc biệt là trong ghép đồng thời tim – phổi bởi hiện nay ghép khối tim – phổi rất ít. Do yêu cầu nguồn tạng hiếm và kỹ thuật cực kỳ phức tạp, mỗi năm toàn thế giới chỉ thực hiện khoảng 100 ca ghép như này”- TS.BS Đương Dức Hùng chia sẻ. Các tình huống thường gặp gồm: bệnh tim bẩm sinh phức tạp kèm tăng áp động mạch phổi kiểu Eisenmenger; tăng áp động mạch phổi nặng đã gây suy tim phải không hồi phục; hoặc bệnh phổi giai đoạn cuối kèm bệnh tim trái không thể sửa chữa. Do yêu cầu nguồn tạng hiếm và kỹ thuật cực kỳ phức tạp, mỗi năm

8 năm trước, ghép phổi được đánh giá là một kỹ thuật khó, chỉ một số quốc gia trên thế giới làm được. Tuy nhiên, thời điểm đó, Việt Nam đã phẫu thuật thành công cho một bệnh nhi. 2 người cùng hiến 1 phần lá phổi để bé 7 tuổi có cả 2 lá phổi Theo các chuyên gia, để thực hiện ghép phổi, các bác sĩ phải lựa chọn đánh giá tình trạng phổi của người cho, người nhận rất chặt chẽ. Sau ghép, việc chăm sóc để phổi ghép đủ khỏe, đủ chức năng cũng rất khó, bởi ngay khi được cắt ra, phổi sẽ bị tổn thương nên nguy cơ nhiễm trùng cũng cao hơn các tạng khác. “Ghép phổi là kỹ thuật ghép tạng khó nhất”, bác sĩ Trần Bình Giang, nguyên Giám đốc Bệnh viện Việt Đức đã từng chia sẻ. Cách đây 8 năm, ghép phổi là một kỹ thuật khó không chỉ với Việt Nam mà trên thế giới. Tuy nhiên, Bệnh viện Quân y 103 đã quyết tâm thực hiện ca ghép phổi từ người cho sống đầu tiên tại Việt Nam. Ca ghép phổi từ người cho sống đầu tiên tại Việt Nam. Bệnh nhân của ca ghép là cháu Ly Chương Bình (7 tuổi, quê ở xã Bát Đại Sơn, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang). Bình được chẩn đoán giãn phế quản bẩm sinh lan tỏa 2 phổi, đã biến chứng suy hô hấp, tâm phế mạn, suy dinh dưỡng độ III, có chỉ định tuyệt đối để ghép phổi. Nếu không được phẫu thuật ghép phổi thì Bình có tiên lượng tử vong cao. Hai người tình nguyện hiến 1 phần lá phổi cho Bình là bố em (28 tuổi) và bác ruột (30 tuổi) để tạo thành 2 lá phổi cho em. Ngày 21/2/2017, các bác sĩ của bệnh viện Quân y 103 đã phối hợp với một số bệnh viện và chuyên gia Nhật Bản và thực hiện thành công ca ghép phổi cho Bình. Trong ca ghép, Bình được cắt bỏ bộ 2 lá phổi bệnh, sau đó ghép 1 thùy phổi từ bố và 1 thùy từ bác ruột. Ca phẫu thuật kéo dài khoảng 11 giờ và được đánh giá là thành công. Sau 2 ngày ghép phổi, Bình đã được rút ống nội khí quản và tự thở được. Bình tỉnh táo, nói chuyện được, các chỉ số sinh học ổn định. Ca ghép phổi với nhiều khó khăn Ca ghép phổi từ người hiến còn sống đầu tiên tại Việt Nam đã thu hút sự chú ý của báo chí quốc tế và được đánh giá cao trong cộng đồng y khoa toàn cầu. Ca ghép này được đánh giá khó vì người cho là 2 người khác nhau (bố và bác của bệnh nhân) trong khi các ca ghép khác chỉ cần một người. Do đó, áp lực từ những người làm chuyên môn là rất lớn. Một khó khăn khác nữa là thể trạng của Bình rất yếu, do mắc bệnh từ nhỏ nên các cơ quan như tim của em cũng bị ảnh hưởng. Bình bị suy dinh dưỡng, 7 tuổi mà chỉ có 14kg. Ngoài ra, một khó khăn khác là nguy cơ nhiễm khuẩn phổi cao. Do phổi là cơ quan hô hấp cung cấp oxy cho cơ thể, hít thở với không khí bên ngoài nên nguy cơ nhiễm khuẩn rất cao. Nếu công tác khử khuẩn phòng mổ, công tác hậu phẫu không đảm bảo vô trùng thì phẫu thuật sẽ có nguy cơ thất bại. Trước khi thực hiện ca ghép phổi này, bệnh viện quân y đã cử các bác sĩ sang Nhật học kinh nghiệm ghép phổi, từ khâu gây mê, phẫu thuật tới chạy máy để đảm bảo ca ghép thành công. Bệnh nhi được lãnh đạo Bộ Y tế thời điểm đó tới thăm hỏi. Trường Đại học Okayama, Nhật Bản đã cử một đội ngũ chuyên gia đến hỗ trợ ca phẫu thuật và công bố thông tin về sự thành công của ca ghép này trên trang tin chính thức của họ. Một số báo chí quốc tế cũng đã đưa thông tin về thành công của ca ghép phổi từ người hiến còn sống đầu tiên tại Việt Nam. Điều này không chỉ phản ánh tầm quan trọng của sự kiện mà còn ghi nhận bước tiến đáng kể của y học Việt Nam trên trường quốc tế. Trước đây, ghép phổi chỉ có thể thực hiện ở các quốc gia có nền y học tiên tiến như Mỹ, Đức, Tây Ban Nha, Áo, Vương Quốc Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc… Thành công của ca ghép này đã đưa Việt Nam vào danh sách các nước có khả năng thực hiện kỹ thuật khó này. Thành công của ca ghép phổi từ người cho sống đầu tiên tại việt Nam không chỉ mở ra cơ hội sống cho bệnh nhân mà còn khẳng định Việt Nam có thể làm chủ những kỹ thuật ghép tạng phức tạp. PGS.TS Nguyễn Mạnh An, nguyên Giám đốc Bệnh viện Quân Y 103 chia sẻ: “Thành công của ca ghép phổi này không chỉ là thành tựu của bệnh viện mà còn là của nền y tế Việt Nam. Những tạng lớn của con người Việt Nam đều có thể ghép được và người bệnh có cơ hội ghép tạng ngay ở trong nước, gia thành rẻ hơn rất nhiều”. Tại thời điểm đó, khi đánh giá về ca ghép tạng này, Nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến khẳng định: “Ca ghép phổi đầu tiên từ người cho sống thành công, Việt Nam đã ghi tên trên bản đồ thế giới trong kỹ thuật ghép phổi, đưa chuyên ngành ghép tạng của Việt Nam lên một tầm cao mới. Đây là thành tích lớn lao chào mừng 62 năm ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2”. Đến nay, Việt Nam đã làm