Phản vệ, hay còn gọi là sốc phản vệ, là một phản ứng dị ứng nghiêm trọng và có thể đe dọa tính mạng, xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với một chất gây dị ứng. Phản ứng này có thể xuất hiện ngay lập tức hoặc sau một thời gian ngắn khi tiếp xúc với dị nguyên (chất gây dị ứng) như thức ăn, thuốc, nọc côn trùng, hoặc các chất khác…
Phản vệ không chừa ai, có thể xảy ra với chính bạn, con bạn, người thân bạn, hay cả nhân viên y tế. Sự khác biệt giữa sống sót và mất đi đôi khi chỉ gói gọn trong một mũi tiêm epinephrine kịp thời. Mỗi năm, trên thế giới có khoảng 5 triệu ca phản vệ, và ít nhất 8.000 người tử vong vì xử trí chậm trễ. Trong đời, 0,05 – 2% dân số có nguy cơ gặp phản vệ. Đáng báo động là chỉ 60% quốc gia đảm bảo được quyền tiếp cận bút tiêm epinephrine tự động (EpiPen, Anapen…).
Tại Anh, nghiên cứu cho thấy gần 1/3 trẻ em có dị ứng thức ăn nặng chưa hề được kê đơn epinephrine, và 52–60% bệnh nhân nguy cơ cao không mang theo thuốc khi ra ngoài.
✅ NÊN LÀM NGAY khi nghi ngờ phản vệ
1) Tiêm epinephrine vào mặt ngoài đùi ngay lập tức (0,01 mg/kg, tối đa 0,5 mg ở người lớn). Tiêm sớm giảm tới 90% nguy cơ nhập viện và tử vong.
2) Gọi cấp cứu 📞 115, đưa đến bệnh viện theo dõi ít nhất 4–6 giờ (30% có thể bị phản ứng hai pha sau 1–72 giờ).
3) Luôn chuẩn bị 2 bút tiêm dự phòng, mang theo mọi lúc.
4) Dạy cho gia đình, thầy cô, đồng nghiệp cách nhận biết và xử trí phản vệ.
❌ TUYỆT ĐỐI KHÔNG
1) Chờ đợi triệu chứng nặng mới xử trí: trì hoãn làm tăng mạnh nguy cơ tử vong.
2) Chỉ dùng thuốc kháng histamine hay corticoid: chúng không thay thế epinephrine.
3) Chủ quan với một liều duy nhất: 35% bệnh nhân cần tiêm liều thứ hai.
4) Để bút tiêm hết hạn hoặc cất ở nhà mà không mang theo.
🌱 PHÒNG NGỪA LÀ GỐC RỄ
1) Xác định dị nguyên (thức ăn: lạc, tôm, cua…; thuốc: kháng sinh, giảm đau…; nọc côn trùng; latex…).
2) Có kế hoạch hành động cá nhân, do bác sĩ dị ứng hướng dẫn.
3) Tập huấn ở trường học, công ty, cộng đồng để mọi người đều biết cách xử trí.
4) Sẵn sàng cả về tâm lý – bởi sống chung với nguy cơ phản vệ có thể gây lo âu kéo dài.
Phùng Dũng (sưu tầm)
